Basa Jawa ing Suriname

Basa Jawa Suriname iku sawijining ragam utawa dhialèk basa Jawa sing dipituturaké ing Suriname lan déning komunitas Jawa Suriname ing Walanda. Cacahé panutur kurang luwih ana 65.000 jiwa ing Suriname lan 30.000 jiwa ing Walanda^[1]. Wong Jawa Suriname iki katurunané kuli kontrakan sing dirodi saka Tanah Jawa lan saindhengé.

Sangkan Paran

Ing pungkasané abad kaping 19, pamaréntah Walanda sing nduwèni jajahan ing Suriname, Amerika Kidul merlokaké kuli-kuli kanggo nyambut gawé ing perkebunan-perkebunan. Sadurungé, pagawéyan iki dilakoni déning para abdi utawa budhak-budhak négro sing asalé saka Afrika. Nanging sawisé pabudhakan dijabel ing tengahing abad kaping 19, wong-wong négro sing diarani wong Kréol Suriname iki padha ninggali perkebunan lan marani kutha-kutha ing Suriname. Kanggo ngganti para kuli perkebunan, wong Walanda njaluk tulung wong Inggris. Suriname iku naté dadi jajahané Britania Raya. Kapisan wong-wong Cina padha ditekakaké. Wong Inggris banjur nekakaké kuli-kuli kontrakan saka India. Nanging wong Walanda pungkasané wedi karo wong Inggris lan ora gelem gumantung karo wong Inggris manèh.

Banjur pamaréntah Walanda nyoba nggantèni utawa nambahi wong-wong India iki sing diarani wong Hindhustan Suriname karo wong-wong saka koloniné Hindhia-Walanda; yaiku wong-wong Jawa. Wong-wong Jawa iki kapisané dijupuk mawa sistèm razzia lan dipeksa dikapalaké menyang Suriname. Nanging pungkasané diwènèhi kontrak sing kudu ditèken, senadyan sajatiné wong-wong sing biasané para tani lan buruh kasar iku tuna aksara.

Tibaké program 'transmigrasi' saka Hindhia-Walanda menyang Suriname iki kalebu suksès. Antara kurang luwih taun 1890 – 1939 ana luwih saka 33.000 jiwa wong Jawa sing digawa menyang Suriname. Menawa Perang Donya II ora pecah, mesthi bakal luwih akèh wong Jawa manèh sing digawa mrana.

Sangkan Parané Wong Jawa ing Suriname

Ora kabèh wong Jawa sing digawa menyang Suriname iku kalebu ètnis Jawa. Saliyané wong Jawa uga ana wong-wong Sundha lan Madura saha liya-liyané sing digawa menyang Suriname. Nanging amerga mayoritasé pancèn ètnis wong Jawa, mula akiré kabèh asimilasi dadi wong Jawa.

Yèn dideleng saka asalé, kurang luwih 70% wong Jawa iki asalé saka Jawa Tengah, 20% saka Jawa Wétan lan 10% saka Jawa Kulon. Kurang luwih 90% iku kalebu ètnis Jawa, 5% Sundha, 2,5% Madura lan liya-liyané. Kalebu kategori liya-liyané uga ana wong-wong saka Batavia utawa Jakarta^[2].

Banjur saka wong Jawa iki, mayoritasé asalé saka tlatah Kedhu (Magelang lan saubengé). Bab iki nganti sepréné bisa dideleng ing basa Jawa Suriname sing pancèn mèmper dhéwé karo dhialèk Kedhu. Basa-basa liyané saiki wis mèh ora dipituturaké manèh déning wong Sundha, Madura lan liya-liyané. Basa-basa iki uga ora ngwèhi pengaruh ing ragam basa Jawa Suriname. Ing basa Jawa Suriname namung ana sawetara tembung-tembung Melayu, nanging tembung-tembung iki uga wis ana ing basa Jawa ing Tanah Jawa dhéwé sadurungé digawa menyang Suriname.

Dhialèk basa Jawa ing Suriname

Ing Suriname utamané namung ana siji dhialèk waé. Nanging anané varian-varian tembung nudhuhaké yèn mbiyèn para migran Jawa iki mituturaké dhialèk basa Jawa sing béda-béda.

Ing Suriname uga tau ana panutur basa Jawa ngapag utawa basa Jawa Banyumasan. Nanging basa iki dianggep ora apik lan para panuturé kerep diécé. Katurunané wong-wong sing nuturaké basa iki ora nyinaoni manèh.

Pengaruh basa liya

Kosakata basa Jawa ing Suriname akèh dipengaruhi déning basa Walanda lan basa Sranan Tongo. Pengaruhé ing fonologi lan tatabasa ora ana.

Tembung-tembung Sranan Tongo sing wis diserep malah ana sing olèh tembung krama.

Fonologi

Fonologi basa Jawa ing Suriname ora béda karo basa Jawa baku ing Tanah Jawa. Dhialèk Kedhu sing dadi leluhuré basa Jawa Suriname iku fonologiné uga ora béda karo basa Jawa baku.

Nanging ana fénoména anyar ing basa Jawa Suriname, yaiku prabédan antara foném dental lan rétroflèks (dantya lan murdha (/t/ lan /d/ vs. /ṭ/ lan /ḍ/)) dadi saya ilang.

Pasang aksara

Basa Jawa Suriname nduwé cara panulisan sing séjé karo basa Jawa ing Tanah Jawa. Ing taun 1986, basa Jawa Suriname olèh pasang aksara utawa cara pangéjaan sing baku. Ing ngisor iki kapacak prabédané karo sistém Walanda sadurungé Perang Donya II lan karo éjaan Pusat Bahasa ing Ngayogyakarta.

Pra 1942	Suriname (1986)	Yogyakarta (1991)
b	B	b
d	D	d
ḍ	D	dh
dj	J	j
g	G	g
h	H	h
j	Y	y
k	K	k
l	L	l
m	M	m
n	N	n
ng	Ng	ng
nj	Ny	ny
p	P	p
r	R	r
s	S	s
t	T	t
ṭ	T	th
tj	Ty	c
w	W	w

Banjur foném /a/ sing diucapaké kaya [a] ditulis "â". Dadi tembung "macan" tinulis mâtyân ing Suriname.

Krama ing basa Jawa Suriname

Ing basa Jawa Suriname uga ana basa krama, nanging wis ora kaya ing Tanah Jawa manèh. Banjur générasi anom uga wis akèh sing ora bisa basa krama.

Ing Suriname dibédakaké telung ragam basa: yaiku "ngoko", "krama" lan "krama napis". "Krama" iku yèn ing Tanah Jawa dadi mèmper "madya" lan "krama napis" dadi mèmper "krama lan krama inggil".